DARBELER BİRBİRİNİ DOĞURUR, BÖLÜM 2
Araştırma Komisyonlarının Görev, Yetki ve Süreleri ile Hukuki Dayanakları
Meclis araştırma komisyonları, Anayasa ve Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) İçtüzüğü hükümleri uyarınca belli bir konuda araştırma ve incelemelerde bulunmak; vardıkları sonuçları bir rapor haline getirmek üzere, TBMM Genel Kurulunca belirlenen sayıda milletvekillerinden özel olarak oluşturulan ve belirli bir süre faaliyette bulunan geçici komisyonlardır. Araştırma komisyonları vardıkları sonuçları, ortaya koydukları tespit ile önerilerini içeren raporlarını görev sürelerinin sonunda, TBMM Genel Kurulunda görüşülmek üzere TBMM Başkanlığına sunarlar. Genel Kurulda üzerinde genel görüşme açılan bu raporların bir bağlayıcılığı bulunmamakla birlikte, raporlarda yer verilen tespit ve önerilerin yasama ve yürütme organlarınca dikkate alınması beklenmektedir.
Araştırma komisyonlarının görev, yetki ve süreleri, Anayasanın 98’inci maddesi ile TBMM İçtüzüğünün 105’inci maddesinde düzenlenmiştir. Araştırma komisyon ları, Anayasanın 98’inci maddesinin birinci ve üçüncü fıkralarında, “Türkiye Büyük Millet Meclisi soru, Meclis araştırması, genel görüşme, gensoru ve Meclis soruşturması yollarıyla denetleme yetkisini kullanır.” ve “Meclis araştırması, belli bir konuda bilgi edinilmek için yapılan incelemeden ibarettir.” şeklinde çok kısa ifadelerle düzenlenmiştir. TBMM İçtüzüğünün 105’inci maddesinde ise araştırma komisyonlarının görev ve yetkilerine ilişkin hükümler şu şekilde düzenlenmiştir:
MADDE 105– Meclis araştırmasının yürütülmesi görevi, genel hükümlere göre seçilecek bir özel komisyona verilir.
Bu komisyonun üye adedi, çalışma süresi ve gerektiğinde Ankara dışında da çalışabileceği hususu Meclis Başkanının teklifi ile Genel Kurulca tespit edilir. Araştırmasını üç ay içinde bitiremeyen komisyona bir aylık kesin süre verilir. Komisyon bu süre sonunda da çalışmasını tamamlayamadığı takdirde süre bitiminden itibaren onbeş gün içinde araştırmanın tamamlanmaması nedenleri veya o ana kadar varılan sonuçlar üzerinde Genel Kurulda görüşme açılır. Genel Kurul bu görüşme ile yetinebileceği gibi yeni bir komisyon da kurabilir.
Meclis araştırma komisyonu bakanlıklarla genel ve katma bütçeli dairelerden, mahallî idarelerden, muhtarlıklardan, üniversitelerden, Türkiye Radyo-Televizyon Kurumundan, kamu iktisadî teşebbüslerinden, özel kanun ile veya özel kanunun verdiği yetkiye dayanılarak kurulmuş banka ve kuruluşlardan, kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarından ve kamu yararına çalışan derneklerden bilgi istemek ve buralarda inceleme yapmak, ilgililerini çağırıp bilgi almak yetkisine sahiptir.
Komisyon, gerekli gördüğünde uygun bulacağı uzmanların bilgilerine başvura bilir. Devlet sırları ile ticarî sırlar, Meclis araştırması kapsamının dışında kalır.
Komisyonun Kuruluşu
TBMM Genel Kurulunun 11.04.2012 tarihli 93’üncü Birleşiminde, 1013 sayılı Kararı ile;
-Muş Milletvekili Sırrı Sakık ve 23 milletvekilinin (10/236),
-Adalet ve Kalkınma Partisi Grup Başkan Vekilleri Giresun Milletvekili Nurettin Canikli, Kayseri Milletvekili Mustafa Elitaş, İstanbul Milletvekili Ayşe Nur Bahçekapılı, Adıyaman Milletvekili Ahmet Aydın, Kahramanmaraş Milletvekili Mahir Ünal ve 120 milletvekilinin (10/237),
-Milliyetçi Hareket Partisi Grubu adına Grup Başkan Vekilleri İzmir Milletvekili Oktay Vural ve Mersin Milletvekili Mehmet Şandır’ın (10/238),
-Cumhuriyet Halk Partisi Grubu adına Grup Başkan Vekilleri Ankara Milletvekili Emine Ülker Tarhan, İstanbul Milletvekili Mehmet Akif Hamzaçebi ve Yalova Milletvekili Muharrem İnce’nin (10/239) esas numaralı; demokrasiye müdahale eden tüm darbe ve muhtıralar ile demokrasiyi işlevsiz kılan diğer bütün girişim ve süreçlerin tüm boyutlarıyla araştırılarak alınması gereken önlemlerin belirlenmesi amacıyla Meclis araştırması açılmasına ilişkin önergeleri birlikte yapılan ön görüşmelerden sonra kabul edilmiştir. Kurulacak Komisyonun 17 üyeden teşekkül etmesi, çalışma süresinin başkan, başkan vekili, sözcü ve kâtip üye seçimi tarihinden başlamak üzere üç ay olması, gerektiğinde Ankara dışında da çalışması kabul edilmiştir.
İstanbul Milletvekili Mustafa Şentop, 29.05.2012 tarihinde Komisyon üyeliğinden istifa etmiş, boşalan Komisyon üyeliğine 31.05.2012 tarihinde Genel Kurul tarafından İstanbul Milletvekili Enver Yılmaz seçilmiştir.
Meclis Araştırması Komisyonu 02.05.2012 tarihinde, Komisyon Başkanlık Divanı seçimi gündemi ile toplanarak çalışmalarına başlamıştır. Toplantıda yapılan seçimde, Başkanlığa İstanbul Milletvekili Nimet Baş, Başkanvekilliğine Amasya Milletvekili Mehmet Naci Bostancı, Sözcülüğe Çankırı Milletvekili İdris Şahin, Kâtipliğe Erzurum Milletvekili Cengiz Yavilioğlu seçilmişlerdir.
Komisyon 10.05.2012 tarihli üçüncü toplantısında, incelediği konuların geniş kapsamlı olması nedeniyle, daha detaylı ve verimli çalışabilmek için üç alt komisyon kurarak faaliyetlerini bu alt komisyonlar marifetiyle yürütme kararı almıştır. Bu alt komisyonların çalışma konuları şu şekilde belirlenmiştir:
• 27 Mayıs 1960 ve 12 Mart 1971 Askeri Müdahaleleri,
• 12 Eylül 1980 Askeri Müdahalesi,
• 28 Şubat 1997 ve 27 Nisan 2007 Askeri Müdahale Süreçleri,
27 Mayıs 1960 ve 12 Mart 1971 Askeri Müdahalelerini Araştırmaya Yönelik Olarak Kurulan Alt Komisyon; İstanbul Milletvekili Enver Yılmaz Başkanlığında, Afyonkarahisar Milletvekili Ahmet Toptaş, Ankara Milletvekili Özcan Yeniçeri, Erzurum Milletvekili Cengiz Yavilioğlu ve İstanbul Milletvekili Şirin Ünal’dan oluşmuştur.
12 Eylül Askeri Müdahalesini Araştırmaya Yönelik Olarak Kurulan Alt Komisyon; Amasya Milletvekili Mehmet Naci Bostancı Başkanlığında, İstanbul Milletvekilleri Süleyman Çelebi ile Atila Kaya, Kütahya Milletvekili İdris Bal ve Manisa Milletvekili Selçuk Özdağ’dan oluşmuştur.
28 Şubat 1997 ve 27 Nisan 2007 Askeri Müdahalelerini Araştırmaya Yönelik Olarak Kurulan Alt Komisyon; Kayseri Milletvekili Yaşar Karayel Başkanlığında, Çankırı Milletvekili İdris Şahin, Gaziantep Milletvekili Mehmet Şeker, İstanbul Milletvekili Feyzullah Kıyıklık ile İstanbul Milletvekili Sırrı Süreyya Önder’den oluşmuştur.
Komisyonda Görevlendirilen Uzmanlar
Komisyon çalışmalarına ve rapor yazımına katkıda bulunmak üzere İçtüzüğün 105’inci maddesi uyarınca, kamu kurum ve kuruluşları ile üniversitelerden, Komisyonun gerekli gördüğü uzman görevlendirmeleri yapılmış ve bu uzmanlar arasında alt komisyon bazlı işbölümü gerçekleştirilmiştir.
Komisyonda, başta TBMM yasama uzmanları olmak üzere ilgili kurum ve kuruluşlardan görevlendirilen 46 uzman görev yapmıştır. Ayrıca, Komisyonda
görevlendirilmemekle birlikte; Prof. Dr. Erol Göka, Prof. Dr. Vedat Bilgin, Prof. Dr. Hakan Taşdemir ve Yrd. Doç. Dr. Osman Şimşek de Raporun yazımına
katkıda bulunmuşlardır.
Komisyonun Görev Süresi
Komisyonun görev süresi, TBMM Genel Kurulu’nca 02.05.2012 tarihinden başlamak üzere, (tatil döneminde İçtüzük gereği süreler işlemediğinden, TBMM’nin Temmuz ayının başında girdiği üç aylık tatil dönemi hariç) üç ay olarak belirlenmiştir. Komisyonun üç aylık görev süresi, Komisyonun süre uzatımı talebi üzerine TBMM Genel Kurulu’nun 16.10.2012 tarihli 9’uncu Birleşiminde 28.10.2012 tarihinden itibaren 1 ay uzatılmış ve bu karar 19.10.2012 tarihli ve 28446 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanmıştır.
Komisyonun Faaliyetleri
Komisyon çalışmalarını, temel olarak iki yöntemle yürütmüştür. Birinci yöntem, askeri darbe ve müdahale süreçleriyle ilgili olarak bilgisinden veya tanıklığından yararlanılabilecek kişilerin bilgisine yazılı ve sözlü olarak başvurulması şeklinde; ikinci yöntem, kamu kurum ve kuruluşlarından yazılı olarak bilgi ve belge talebinde bulunma şeklinde gerçekleşmiştir. Komisyon, çalışmalarını aşağıda belirlenen çalışma takvimi doğrultusunda yürütmüştür:
Komisyonun bilgilerine başvurduğu kişiler ve çalışma ziyaretleri
Askeri darbe ve müdahale süreçlerine ilişkin olarak ilgili kişilerin bilgisine başvurma çalışmaları, oluşturulan alt komisyonlar marifetiyle yürütülmüştür. 9. Cumhurbaşkanı Sayın Süleyman Demirel’in bilgisine, üyeleri Komisyon toplantısında belirlenen bir heyet ile, Başbakan Sayın Recep Tayyip Erdoğan’ın bilgisine ise yazılı soru iletme yoluyla başvurulmuştur.
Alt komisyonların bilgiye başvurma ve çalışma ziyaretleri şu şekilde gerçekleşmiştir:
1) 27 Mayıs 1960 ve 12 Mart 1971 Askeri Müdahalelerini Araştırmaya Yönelik
Olarak Kurulan Alt Komisyon, 18 kişinin bilgisine başvurmuş ve çalışmaları
kapsamında biri Manisa ve ikisi İstanbul ilinde olmak üzere üç çalışma ziyareti
gerçekleştirmiştir.
2) 12 Eylül Askeri Müdahalesini Araştırmaya Yönelik Olarak Kurulan Alt
Komisyon, 29 kişinin bilgisine başvurmuş ve İstanbul ilinde bir çalışma ziyareti
gerçekleştirmiştir.
3) 28 Şubat 1997 ve 27 Nisan 2007 Askeri Müdahalelerini Araştırmaya Yönelik
Olarak Kurulan Alt Komisyon, 113 kişinin bilgisine başvurmuş ve biri Aydın, biri
Malatya, biri Kayseri ve üçü İstanbul ilinde olmak üzere altı çalışma ziyareti
gerçekleştirmiştir.
Böylece Komisyonun bilgisine başvurduğu toplam kişi sayısı 160 olmuştur. Söz konusu kişilerin isim listesi EK – A’da belirtilmiştir.
Komisyonun Bilgi ve Belge Talepleri Komisyon çalışmalarının, ilgili kamu kurum ve kuruluşlarından bilgi ve belge talebine yönelik yazışmalar boyutunda;
-27 Mayıs 1960 ve 12 Mart 1971 Askeri Müdahalelerini Araştırmaya Yönelik Olarak Kurulan Alt Komisyon’un çalışma alanı ile ilgili 23 yazının 18’ine yanıt verilmiştir.
-12 Eylül Askeri Müdahalesini Araştırmaya Yönelik Olarak Kurulan Alt
Komisyon’un çalışma alanı ile ilgili 32 yazının 28’ine yanıt verilmiştir.
-28 Şubat 1997 ve 27 Nisan 2007 Askeri Müdahalelerini Araştırmaya Yönelik Olarak Kurulan Alt Komisyon’un çalışma alanı ile ilgili 48 yazının 39’una yanıt
verilmiştir.
-Tüm alt komisyonları ilgilendiren 5 yazının 5’ine yanıt verilmiştir. Söz konusu bilgi/belge talebine ilişkin yazılar ile bunlara -28 Kasım 2012 tarihine kadar gelen yanıt yazılarının kurum ve kuruluşlara göre dağılımı aşağıda gösterilmektedir:
Kurum/Kuruluşlardan Talep Edilen Bilgi/Belgelere İlişkin İstatistiksel Bilgiler
a) İlgili kamu kurum ve kuruluşlarından bazılarına genel nitelikte bilgi ve belge isteminde bulunan yazılar gönderilmiş; bu anlamda kurum ve kuruluşlardan, darbe ve muhtıra süreçlerini ilgilendiren belgeler ile ilgili olarak kendi arşivlerinde geniş çaplı bir araştırma ve derleme faaliyeti yürütmeleri beklenmiştir. Bu yönde en yetkin çalışma ve en geniş çaplı bilgi aktarımı, Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreterliği, Başbakanlık ve Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından gerçekleştirilmiştir. Genel içerikli olmayan, somut bilgi ve belge talepleri noktasında, İçişleri Bakanlığı en ileri düzeyde katkı sunan kurum olmuştur.
b) Darbe ve muhtıra süreçlerinin araştırılması ve bu bağlamda somut verilere ulaşılması bakımından belirleyici önemde olan Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığına gönderilen ve içerikleri oldukça kapsamlı olan 4 yazıdan; 2’sine tam yanıt verilmiştir. Ancak Batı Çalışma Grubu’na ilişkin talep edilen bilgi ve belgelerin, Ankara Cumhuriyet Başsavcılığınca yürütülen soruşturma ile ilgili olması ve bu soruşturma kapsamında alınmış bir gizlilik kararı bulunması nedeniyle verilemeyeceği ifade edilmiştir. Ayrıca 1 yazıya, istemde bulunulan belgelerin henüz bulunamadığı, ancak çalışmaların devam ettiği yönünde yanıt verilmiş ve 1 yazıya da kısmen yanıt verilmiştir.
c) Kamu kurum ve kuruluşlarından, genellikle, kurumsal arşivlerinden derleyecekleri verileri değerlendiren raporlar istenmiş olmasına karşın, istisnalar saklı kalmak kaydıyla, kurumların ham veriler sunma eğiliminde oldukları ve yanıt yazılarını bu çerçevede şekillendirdikleri görülmüştür.
ç) Kamu kurum ve kuruluşları ile gerçekleştirilen yazışmalarda dikkat çeken noktalardan birisi de, kurumsal arşivleme bağlamında görülen yetersizlikler olmuştur. Çarpıcı bir örnek olarak Devlet Personel Başkanlığı, Komisyonumuzun “1 Ocak 1977-12 Eylül 1980 arası dönemde görev yapan toplam kamu görevlisi sayısı”na ilişkin bilgi talebine, -söz konusu istem, ilgili kurumun asli görev alanını ilgilendirmesine karşın- veri kayıt sisteminde bu konuya ilişkin kayıt bulunmadığı yönünde yanıt vermiştir.
d) Komisyonumuzun “Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu’na devredilen bankalar tarafından 01.01.1991 tarihinden devredildikleri tarihe kadar, kullandırılan ve tahsil edilemeyen en büyük 100 kredi ve kullandırıldıkları firma veya kişilere ilişkin bilgi ve belge” talebine yönelik olarak ilgili kurumların verdikleri yanıtlarda, söz konusu istemin 5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun “Sırların Saklanması” konulu 73’üncü maddesi uyarınca “bankacılık sırrı” kapsamında olduğu, yine TBMM İçtüzüğünün 105’inci maddesi uyarınca ticari sırların Meclis
araştırmasının kapsamı dışında kaldığı; bu nedenlerle, konuyla ilgili bilgi ve belge sunulamayacağı belirtilmiştir.
Yine, Komisyonumuzun “Türkiye Cumhuriyeti Devleti ile Rusya Federasyonu arasında 15 Aralık 1997 tarihinde imzalanan Rusya doğalgazının Karadeniz altından Türkiye’ye Mavi Akım Doğalgaz Boru Hattı Projesiyle sevkiyatına ilişkin anlaşma metni ile doğalgaz fiyat hesaplamalarında kullanılan formüller ve sonradan bunlarda yapılan değişikliklere ilişkin bilgi ve belge talebi”ne yönelik olarak, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlığının yanıtında, söz konusu bilgi ve belgelerin ticari sır kapsamında bulunduğu belirtilmiş; bu gerekçe ile istemin
karşılanamayacağı ifade edilmiştir.
Öte yandan, Komisyon tarafından Milli İstihbarat Teşkilatı Müsteşarlığına gönderilen ve bilgi/belge taleplerini içeren 5 yazının birine bir sayfalık, birine on iki sayfalık bilgi notu ile cevap verilirken, diğer üç yazıya hiç yanıt verilmemiştir.
Komisyon Toplantıları
Genel olarak alt komisyonlar marifetiyle yürütülen toplantı ve bilgilendirilme faaliyetlerinin yanı sıra, Komisyon; çalışma esasları, Komisyon çalışmalarında takip edilecek yol haritasının tartışılıp belirlenmesi, çalışmaların verimli yürütülmesi için gereken kararların alınması, alt komisyon çalışma kriterlerinin müzakere edilmesi, Komisyonda görevlendirilecek uzmanlar ile bilgisine başvurulacak kişilerle ilgili önerilerin değerlendirilmesi, alt komisyon çalışmalarının değerlendirilmesi, Komisyon çalışmaları ve Komisyon raporunun müzakere edilmesi gibi gündemlerle, 13 toplantı gerçekleştirmiştir.
Komisyona Sunulan Dilekçeler
Komisyonumuza gelen dilekçeler, konularına göre sınıflandırılarak kayıt altına alınmıştır. Söz konusu dilekçeler, askeri darbe süreçlerinin yarattığı mağduriyet alanlarının belirlenmesi ve ilerleyen süreçte, söz konusu mağduriyetlerin araştırılarak bunların giderilmesi yönünde gerçekleştirilmesi öngörülen Meclis çalışmaları bakımından önemli bir veri havuzu oluşturmuştur. Bu veri havuzundan, yer yer rapor yazımında, ayrıca bilgi-belge taleplerinin oluşturulması ve bilgiye başvurma faaliyetleri sırasında sorulacak soruların belirlenmesi aşamalarında yararlanılmıştır.
Komisyona ulaşan dilekçelerin konu bazında dağılımı şu şekilde gerçekleşmiştir:
- 27 Mayıs 1960 ve 12 Mart 1971 Askeri Müdahaleleri ile ilgili olarak, bireysel mülkiyete konu mallara haksız el koyma, işkence ve kötü muamele, hukuka aykırı olarak emekliye sevk edilme ve benzeri iddiaları içeren 14 dilekçe,
- 12 Eylül Askeri Müdahalesi ile ilgili olarak, işkence ve kötü muamele, hukuka aykırı olarak görevden alınma ve resen emekliye sevk edilme iddiaları içeren 34 dilekçe,
- 28 Şubat 1997 Müdahalesi ile ilgili olarak; Başörtüsü mağduriyetleri, akademik ilerlemenin hukuksal olmayan nedenlerle engellenmesi, YÖK’ün bazı diploma denkliklerini iptal etmesi nedeniyle yaşanan mağduriyetler, yargı süreçlerinde yaşanan usulsüzlükler ve adil olmayan yargılama iddiaları, fişleme, işkence ve kötü muamele konularında 160 dilekçe,
- Türk Silahlı Kuvvetlerinden hukuka aykırı ihraç ve emekliliğe zorlama iddialarını içeren 61 dilekçe,
- Türk Silahlı Kuvvetleri’nden ilişiği kesilen ancak 10.03.2011 tarihli ve 6191 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikle 926 sayılı Türk Silahlı Kuvvetleri Personel Kanunu’na eklenen geçici 32 inci madde ile gerçekleştirilen düzenlemeden yararlanamayan kişilerin mağduriyetlerini ifade eden 13 dilekçe.
- Kamuoyunda “Balyoz Darbe Planı” olarak bilinen ve yürümekte olan bir davanın konusu olan olayın araştırılması ve bu konunun Komisyon bünyesinde kurulacak bir alt komisyon marifetiyle incelenmesi istemini içeren 342 dilekçe.
KAYNAK PDF FORMATLI
https://www.tbmm.gov.tr/sirasayi/donem24/yil01/ss376_Cilt1.pdf
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ DARBELERİ ARAŞTIRTIRMA KOMİSYONU RAPORU
Dönem: 24
Türkiye Büyük Millet Meclisi Demokrasiye Girişi
Kasım 2012 S. Sayısı: 37
Türkiye Büyük Millet Meclisi (S. Sayısı: 376)
***
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder